Sinagoga

Izgradnju druge sefardske sinagoge lično je vodio prvi rabin sefardske opštine, rabin Jozef Nahmijas. Ona je izgrađena krajem 1880. godine u Jukićevoj ulici u samom centru grada. U sastavu sinagoge nalazio se i meldar, niža jevrejska škola, a preko puta jevrejska opština i stan za rabina. Za ovu sinagogu vezana je jedna zanimljivost koja se odnosi na položaj Aron (h)a kodeša (hebr. kovčeg), ormara u kojem se čuvaju svici Tore, a koji prema tradiciji mora biti okrenut prema Jerusalimu, kod Sefarda na južnoj, a kod Aškenaza na istočnoj strani. Prema predanju hadži Rafe Poljokana, gradnju sinaoge je tehnički bilo moguće dovršiti jedino tako da kovčeg bude okrenut prema istoku. Zatražen je savjet od Sarajevskog rabinata i oni su dozvolili da kovčeg ostane na istočnoj strani. Aškenazi su u periodu između 1900. i 1902. godine podigli svoju sinagogu koja je bila izuzetne ljepote. Bila je izgrađena na Carskom drumu, današnja ulica Mladena Stojanovića, gdje se nalazi zgrada Crvenog krsta. Služila je do Drugog svjetskog rata, kada je i srušena. Sačuvana je njena fotografija.

Godine 1934. podnjeta je molba za izdavanje dozvole za izgradnju nove zgrade jevrejske opštine, u Jukićevoj ulici, jer je postojeća bila predviđena za rušenje. Sinagoga se počela ubrzano graditi 1936. godine na istom mjestu gdje se nalazio stari hram jer se broj članova sefardske jevrejske opštine stalno povećavao i stara sinagoga je bila premala. Ovo je bio najznačajniji hram u Banjaluci koji je krajem 1936. godine, osveštao vrhovni nadrabin Kraljevine Jugoslavije, Isak Alkalaj, zajedno sa banjalučkim rabinima Konom i Atijasom i bihaćkim rabinom. U sklopu sinagoge napravljen je jevrejski kulturni dom, što je činilo jedinstvenu arhitektonsku sredinu. Ovaj sefardski kulturni centar sa sinagogom postao je mjesto okupljanja ne samo sefarda nego i aškenaza, koji su u njemu prepoznali svoju nadu u bolje sutra. Jevrejski kulturni centar imao je, osim učionice za nižu jevrejsku školu, čitaonicu sa bibliotekom, vijećnicu, prijemni salon, veliku svečanu dvoranu, više kancelarija i stan za rabina. Ono što je zanimljivo za tu sinagogu je to da ne postoji ni jedna fotografija koja je sačuvana. Postoji crtež i projekat sinagoge.

U savezničkom bombardovanju Banjaluke, u maju 1944. godine, porušena je sinagoga, a djelimično je ostao sačuvan kulturni dom. Poslije rata ostao je samo kostur zgrade.